گفت وگو با دکتر پیرنظر، مدیر بخش ادبیات فارسی دانشگاه برکلی

SensesCultural: گسترش زبان فارسی در کشوری همانند آمریکا علاوه بر علاقه و عشق استادان زبان فارسی شاغل در دانشگاه‌های این کشور نیازمند حمایت‌های مالی است تا بتوان از ابزارها و امکانات و ارتباطات استفاده کرد و فرهنگ ایرانی و زبان فارسی را گسترش داد. در این میان نقش دولت‌ها بسیار تاثیرگذار است. هم اکنون کشورهای عربی با اختصاص بودجه‌های کلان و بورس‌های فراوان به دانشجویان خود در مناطق مختلف آمریکا زبان عربی را گسترش می‌دهند، اما جای دولت یا نهادهای فرهنگی و هنری ایرانی نه تنها خالی که تقریبا صفر است. بنیاد سعدی شناسی و یا فرهنگستان زبان و ادب فارسی و نیز شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی که سه نهاد متولی گسترش زبان فارسی‌اند در این سال‌ها حتی یک کتاب فرهنگ زبان فارسی به مراکز دانشگاهی آمریکا ارسال نکرده‌اند. در این میانه البته هستند افراد و نهادهایی که با انگیزه‌های فرهنگی برای گسترش فرهنگ ایرانی و زبان فارسی تلاش‌هایی صورت می‌دهند، که از جمله آنها کمک خانم بیتا دریاباری به گسترش زبان فارسی در دانشگاه دیویس و یا کمک اخیر ۵ میلیون دلاری ایشان به دانشگاه برکی است که خبر آن را چند روز قبل در همین سایت آوردیم.

کمک ۵ میلیون دلاری بیتا دریاباری به دانشگاه برکلی برای مطالعات تاریخ ایران  

اما به نظر می‌رسد در نوع مصرف این گونه کمک‌ها برخی روابط و بوروکراسی‌های دست و پاگیر اداری نهادهای دانشگاهی آمریکا، کار را تا حدودی سخت و دشوار می‌کند که بررسی دلایل و چرایی آن خود نیازمند کند و کاو  مطلبی جداگانه است که به زودی به آن هم خواهیم پرداخت.

بنیاد SensesCultural  در ادامه سلسله‌ گفت وگوها با مراکز مطالعات ایرانی و زبان فارسی آمریکا این بار به سراغ خانم دکتر ژاله پیرنظر رفته است که مدیریت کرسی زبان فارسی در دپارتمان مطالعات خاور نزدیک دانشگاه برکلی را بر دوش دارد. او به رغم تمامی مشکلاتی که از نظر بودجه‌ای و اداری در زمینه زبان و ادبیات فارسی در برکلی وجود دارد ، سعی کرده است چراغ این زبان را روشن و فروزان نگه دارد و به گسترش آن در میان ایرانیان فارسی زبان این منطقه و نیز علاقه‌مندان و شهروندان آمریکایی کمک کند. گفت وگو را بخوانید.

خانم دکتر پیرنظر ، شما از معدود بانوان ایرانی هستید که در زمینه ادبیات و زبان فارسی در دانشگاه برکلی و بخش خاور نزدیک سرگرم تدریس و تحقیق هستید؟ سوال اولم این است که وقتی به این مجموعه پای نهادید وضعیت چگونه بود و چه فعالیت‌هایی ، به خصوص در زمینه زبان فارسی و یا ایرانشناسی انجام می‌شده است؟

من  به عنوان دانشجو به این دپارتمان آمدم، زمانی که دانشجوی ایرانی زیادی به خصوص در این دپارتمان نبود که شایق و علاقه‌مند به تحقیق در زمینه ادبیات فارسی باشند.

خود شما در چه بخشی کار می‌کردید؟

من بیشتر ادبیات معاصر کار می کردم. چون لیسانسم در ادبیات تطبیقی و زمینه کار من در فرهنگ و تئوری‌های ادبی بود. همزمان شروع به تدریس کردم و استادیار شدم و کم کم مسئولیت بخش فارسی را  بر عهده گرفتم.

به نظر شما چرا باید دانشجویانی( به خصوص دانشجویان ایرانی‌تبار) زبان فارسی بیاموزند ؟

زبان بخشی از هویت هر قومی است و شما نمی‌توانید ایرانی باشید و بگویید من ایرانی‌ام و با زبان فارسی آشنا نیستم. زبان در هویت‌بخشی به شخصیت هر فرد نقشی مهم ایفاء می‌کند چرا که قصه‌ها و داستان‌ها و نقاشی‌هایی که کودک در ایام کودکی خلق می‌کند، همه برخاسته از هویت زبانی اوست و این گونه است که او می‌تواند به تاریخ گذشته خود پیوند بخورد.

 به همین دلیل است که بسیاری از خانواده‌هایی که بعد از انقلاب ایران به اینجا آمدند سخت مشتاق و علاقه‌مند بودند و هستند که فرزندانشان زبان فارسی را بیاموزند به نحوی که بتوانند بخوانند و بنویسند. نکته جالب توجه این که کرسی‌های زبان فارسی یا تاریخ ایران ، رشته‌های انتخابی است و دانشجویان اجباری به انتخاب آن ندارند، اما استقبال از این رشته‌ها، به خصوص از سوی دانشجویان ایرانی، همه‌گاه بوده است چرا که بچه‌های ایرانی نمی‌خواهند که گذشته و پیشینه فرهنگی خود را فراموش بکنند.

ارتباطات شما و بخش زبان فارسی با استادان ادبیات فارسی در ایران و یا دیگر کشورها چگونه بوده است؟ 

متاسفانه ارتباطی نداریم. حتی با استادان  تاجیکستان و افغانستان هم به آن صورتی که باید ارتباط نداریم. دور بودن آمریکا از این کشورها و البته وضعیت جنگی که در افغانستان حاکم است در این بی‌ارتباطی تاثیر دارد. برخی از این اساتید را در کنفرانس‌های ایرانشناسی که در گوشه‌و کنار دنیا برگزار می‌شود می‌بینیم. برای مثال سه سال قبل کنفرانس‌ ایرانشناسی  در کانادا برگزار شد که موفق شدیم چند تا از استادان ایرانی  را ببنیم که از استرالیا آمده بودند. اما در کل ارتباط بسیار کم است.

آیا تا کنون نهادهای مرتبط با زبان فارسی در ایران، مثل  مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی و یا دانشگاه‌های ادبیات ایران و یا مرکز سعدی شناسی و یا دیگر نهادها یا ناشران با شما در ارتباط بوده‌ یا هستند؟

متاسفانه خیر.اصلا تماسی نداریم و چقدر دلمان می خواهد که آنها بدانند ما چه کارهایی می کنیم. به یاد دارم قبل از انقلاب هر سال چندین دانشجو به ایران و مراکزی چون مرکز لغت‌نامه دهخدا و … می‌رفتند که فارسی شان را تقویت کنند، اما بعد از انقلاب و به دلیل شرایط ویزایی این امر کمتر اتفاق می‌افتاد. در مقابل ما این افراد را به تاجیکستان می‌فرستیم و این کار  ده تا ۱۵ سال است که به شکل مستمر ادامه دارد.

اگر بخواهید یک مقایسه‌ای بین رشد مطالعات مربوط به زبان‌های فارسی با زبان‌های عربی در دانشگاه برکلی انجام دهید چه ارزیابی به خوانندگان ما می‌دهید و فکر می‌کنید دلایل کمتر شدن فعالیت‌های بخش فارسی درچیست؟

بخش عربی ما رونق زیادی دارد. بعد از جنگ عراق  جمعیت زیادی می آیند به دپارتمان ما که در سال تا ۱۰۰ دانشجو را شامل می‌شود. خیلی از اینها از  دولت‌های خودشان بورس گرفتند. برخی از آنها هم از نسل عرب -آمریکایی هستند که به دنبال ریشه‌های هویتی خودشانند که از دست دادند. یک ترکیبی است از هر دو. البته خود دانشگاه هم مرکزی دارد که بورس‌‌هایی و گرنت می‌‌گیرد و در آن افرادی را آموزش می‌دهند که بعدها اگر خواستند به کشورهای عربی یا فارسی‌زبان بفرستند از همین افراد استفاده می‌کنند. البته در خارج از دانشگاه در مونتری کالیفرنیا ارتش کلاس‌های فشرده زبان فارسی آموزش می‌دهند این همان بخشی است که دست ارتش آمریکاست و بیش از آنکه زبان فارسی را به شکل جدی آموزش دهند نوع آموزش انها به گونه‌ای است که بیشتر برای مکالمات روزمره و از این قبیل مسایل کار می‌کنند.

در این بخش به سعدی و حافظ و مولوی کاری ندارند و بیشتر به دنبال همان یاددادن‌های حداقلی هستند و نه عمقی. حال آنکه دپارتمان ما تا مقطع دکتری ادبیات فارسی دانشجو دارد.

-به نظر شما جامعه مخاطبان این گونه درس‌ها و کلاس‌ها چه کسانی هستند؟

دانشحویان ایرانی آمریکایی و افغانی آمریکایی که اکثرا اینجا بزرگ شدند و علاقه‌مندند که با فرهنگ و ریشه‌های خودشان آشنا شوند.

با توجه به گسترش فضای مجازی و امکاناتی که این دوره و این فضا به لحاظ ارتباطی به شما می‌دهد تا چه اندازه از این امکانات درجهت پیشبرد اهداف مرکزتان بهره بردید؟

از این نظر ما همچنان فقیریم. چند سال پیش برای زبان عربی و طراحی سامانه‌ آموزش مجازی برای‌ آن  بورسی اختصاص داده شد اما برای زبان فارسی هنوز این کار صورت نگرفته است. دانشگاه تکزاس این کار را کرده که از نظر کامپیوتری و‌آنلاین فارسی یاد می‌دهند.

البته در همین منطقه کالیفرنیا آقای غفاری از قرار یک چنین کاری را کرده است که به صورت مجازی و همزمان می‌تواند تا ۲۰ و حتی سی نفر را در کلاس درس دهد؟

ایده خیلی خوبی است که به نظرم اگر بتوانند آن را در اختیار همگان قرار دهند شاید بسیار به آموزش زبان فارسی کمک کند.

یکی از توفیق‌های دانشگاه برکلی و بخش مطالعات خاور نزدیک و به خصوص زبان فارسی و ایرانشناسی آن، بودن در منطقه کالیفرنیای شمالی‌است که با جمعیت نسبتا خوب ایرانیان و مردم افغانستان همراه است.نحوه ارتباط شمابا این گروه چگونه بوده است ؟

افعان‌ها عمدتا در شهر فریمان متمرکزند و از اینجا نستبا دورند و ما نتوانستیم آنها را جذب کنیم

برنامه‌های جانبی هم دارید مثل نمایش فیلم یا اجرای کنسرت موسیقی ایرانی؟

 سال ۲۰۱۲، یک فستیوال  فیلم‌های ایرانی گذاشتیم  با بورسی که موسسه پارس داد و ضمن نمایش فیلم از آقای بیضایی دعوت کردیم که آمدند و سخنرانی کردند. در آن زمان یک فیلم از افغانستان هم نمایش دادیم که جامعه افغانی تبارهای این منطقه از آن استقبال خوبی کردند و البته ایرانیان که بسیار استقبال کردند.  علاوه بر‌ آن ما برنامه‌های جانبی چون  سخنرانی داریم که هر بار که کتابی جدید در زمینه‌های ایرانشناسی و یا زبان فارسی منتشر شود،با حضور نویسنده به معرفی و نقد آن کتاب می‌پردازیم. برگزاری نمایشگاه‌های خط و نقاشی و یا عکس از دیگر برنامه‌هایی است که ما در طول سال برگزار می‌کنیم.

به یاد دارم زمانی که کتیبه کورش در سانفرانسیسکو به نمایش در آمد دپارتمان ما هم در این کار سهمی ایفاء کرد.

اخیرا شنیدیم که خانم بیتا دریاباری نیز کمکی پنج میلیون دلاری به دانشگاه برکلی انجام دادند، در این زمینه چه اطلاعاتی دارید؟

بله قبل از اختصاص این مبلغ در یکی از این نشست‌ها حضور داشتم و بعدها این مبلغ در نشست دپارتمان مطالعات خاور نزدیک دانشگاه برکلی اعلام شد. در هر حال هر کمکی که به گسترش فرهنگ و هنر ایران بشود بسیار خوب است و البته باید برای آن برنامه ریزی درستی صورت بگیرد که بتوان بیشترین بهره را از چنین امکان سخاوتمندانه‌ای برد.

میزان اشتیاق صاحبان شرکت‌ها و کمپانی‌ها برای سرمایه گذاری روی برخی پروژه‌های ادبی و هنری و فرهنگی مربوط به ایران چقدر است؟

این همان بخشی است که به نظرم باید فعال‌تر شود. در این منطقه ایرانیانی هستند که از امکانات مالی و سرمایه‌ای خوبی برخوردارند و می‌توانند با اندکی گذشت به کارهای فرهنگی و هنری از این دست کمک کنند که بتوان بیشتر از زبان فارسی و فرهنگ ایرانی گفت و شنید. اما تا به امروز تنها مرکز پارس به ما یک بورسی داد در زمینه فیلم و بقیه افراد یا نهادها کمکی نکردند. مشکل ما این است که در بخش‌هایی مثل بخش عربی این دولت‌ها هستند که پول‌ها و بودجه‌های بالایی برای تبلیغ فرهنگ خودشان می‌دهند و ما از این نظر هم که به دلایلی که در بالا توضیح دادم عملا ارتباطی نداریم.

حتی تا به امروز یک کتاب فرهنگ لغت هم از سوی ایران به این دانشگاه داده نشد.

-از جمله اتفاقات مهم یکی ، دو دهه اخیر جوانانی هستند که در خانواده‌های ایرانی یا افغانستانی بزرگ شده‌اند و زبان فارسی را به صورت شکسته بسته صحبت می‌کنند. درباره این گروه از افراد که به دانشگاه می‌آیند بخش شما چه اقداماتی کرده است؟

جمعیتی که به دپارتمان ما می آیند علاقه مند به آگاهی از فرهنگ ایران و یا افغانستان هستند. آنها مکالمه و صحبت کردن را بلدند به دلیل آنکه در خانواده‌های فارسی زبان متولد شده و رشد کرده‌اند. آنها تا حدودی از کلیات فرهنگ و تاریخ خود اطلاع دارند و می خواهند که بیشتر از این بدانند . برای این کار باید خواندن و نوشتن هم بیاموزند و از سویی نمی‌توانند به کلاس‌های ابتدایی بروند. لازم است برایشان طراحی درسی جدا تدارک دید و ما در اینجا این کار را کردیم و درس‌هایی را به آنها آموزش می‌دهیم و در ضمن آموزش خواندن و نوشتن که احساس خستگی و کسالت نکنند و از طرفی اشتیاق به خواندن و نوشتن را در آنها بیدار کنیم.

تعداد افرادی که در این گونه کلاس‌ها حضور دارند چند نفرند؟

استقبال خیلی خوب است و متوسط بالای ۵۰‌‌ نفر در کلاس‌های ما حضور دارند.

در کنار شما پروفسور ولی احمدی نیز که از جمله استادان زبان  ادبیات فارسی هستند فعالیت می کنند، ارزیابی ایشان از ادبیات افغانستان چیست؟

دکتر ولی احمدی در این دپارتمان کمک کار بسیار خوبی است و در زمینه ادبیات و زبان فارسی در افغانستان چند کتاب ارزنده نوشته‌اند و علاوه بر آن  نویسنده‌های افعانستانی را معرفی می کنند و چه خوب است که با ایشان هم در زمینه فعالیت‌هایشان گفت وگویی انجام دهید.

آموزش و فعالیت های دکتر ولی احمدی در این دپارتمان برجسته است.

اگر برخی نهادها همانند بنیاد SensesCultural  بخواهند همکاری‌هایی در زمینه‌های مورد نظر شما انجام بدهند آیا این امکان فراهم است؟

بله ما از هر گونه کاری که به گسترش فرهنگ و هنر ایران و منطقه خاورمیانه منجر شود استقبال می‌کنیم.