صوبی اصفهانی و پژوهش درباره تاثیرات جنگ بر محیط زیست و انسان

برخی از زنان سعی می کنند بخشی مهم از زندگی خود را بر طرح و پروژه ای متمرکز کنند که به نوعی نام آنها را در این زمینه ماندگار کرده است. دکتر مژگان صوبی اصفهانی از جمله این زنان است که نامش را با تحقیقات درباره تاثیرات جنگ بر محیط زیست و انسان بر سر زبان ها انداخته است.

مژگان صوبی اصفهانی در اصفهان متولد شد؛ چند سالی بعد از کودتای 28 مرداد   و سپس به دبیرستان خوارزمی در تهران رفت و بعد برای ادامه تحصیل به آمریکا آمد . با اخذ مدرک دکتری و فوق‌دکترای سم‌شناسی محیط‌زیست از دانشگاه میشیگان آمریکا  به ایران بازگشت تا به تدریس بپردازد.

آغاز جنگ آمریکا با عراق فرصتی را فراهم آورد تا او به یکی از مهمترین حرکت های زندگی اش شکل ببخشد.

صوبی اصفهانی برای پژوهش درباره تاثیرات جنگ عراق بر محیط زیست و نیز افراد( به خصوص سلامت مادران و زنان و کودکان) به همراه چند تن دیگر به تحقیقی گسترده در این زمینه دست یازید که ماحصل آن را در همان دانشگاه میشیگان منتشر کرد.

او یکی از نویسندگان تحقیق دانشگاه میشیگان درباره نوزادان ناقص‌الخلقه است که معتقد است «در فلوجه بین سال‌های ۲۰۰۰تا۲۰۱۰ میلادی شاهد افزایش حدود ۵۰‌درصدی تولد نوزادان ناقص‌الخلقه هستیم که موضوعی بسیار نگران‌کننده است. میزان تولد نوزادان ناقص‌الخلقه از  ٢‌درصد در‌سال ۱۹۹۱ میلادی به ۵۲‌درصد در ‌سال ۲۰۱۰ میلادی رسیده است.»

آب، خاک، هوا، غذا و حتی غباری که از بیابان‌های عراق به آسمان می‌رود، حاوی سرب و جیوه است، همان مشتقاتی که سلامت عراقی‌ها را تهدید می‌کند. تاکنون بسیاری از تحقیقاتی که دراین‌باره انجام شده در شهرهای فلوجه و بصره بوده اما چندی است که خبر‌ها از همه‌گیری بیماری‌های عصبی در هویجه (Hawijah) حکایت دارند. شهری که اکنون در اشغال داعش است و از وضع کنونی آن خبر چندانی در دست نیست.
همه‌گیری بیماری‌های عصبی در هویجه، افزایش تولد نوزادانی که دچار نقص هستند در کنار افزایش تعداد بیماران سرطانی در کشوری که با جنگ و ناامنی گره خورده، دلایل بسیاری را کنار هم می‌نشاند که نشان می‌دهد، دلایل ناهنجاری کودکان و بروز سرطان در عراق که روز به روز درحال افزایش است با آلاینده‌های جنگی در ارتباط است. صوابی دراین‌باره هم می‌گوید: «دلایل بسیاری برای ارتباط بیماری‌های ناهنجاری کودکان و سرطان‌ها در عراق با آلاینده‌های جنگی وجود دارد، با این حال توجه چندانی به آن نمی‌شود. این درحالی است که سربازان آمریکایی که با این آلاینده‌ها در ارتباط بوده‌اند و از عراق بازگشته‌اند، دچار صدمات جسمی شده‌اند و همین موضوع باعث شده، مراکز خبری آمریکا توجه کوچکی به این مسأله نشان دهند.»

صوبی اصفهانی ده سالی درباره این تحقیق تلاش و جست و جو کرده است واکنون که نگاه ها متوجه تاثیرات جنگ بر سربازان آمریکایی شده است، تحقیق او نیز از زاویه به در آمده و خبرساز شده است. تحقیقی که در آن مخاطبان را به این جمع بندی می رساند که گزارش یک انستیتوی پزشکی آمریکا را باید دقیق تر زیر ذره بین قرار داد. نتیجه تحقیق انستیتوی پزشکی آمریکا در‌سال ۲۰۱۱ میلادی منتشر شد. در این تحقیق نمونه‌های هوای گردآوری شده از پایگاه نظامی بلاد در نزدیکی شهر بغداد پایش شد. این بررسی‌ها نشان داد که در هوای اطراف این پایگاه دیوکسین، فیورن‌ها، هیدروکربن‌های زنجیره‌ای و ذرات معلق با غلظتی نگران‌کننده وجود داشته است. این انستیتو نتیجه‌گیری کرد که اگر کسی با مخلوط این مشتقات مواجه شود، ممکن است به انواع بیماری‌ها ازجمله اختلالات دستگاه تنفسی، اختلال در دستگاه عصبی، مشکلات تولیدمثل و انواع سرطان‌ها مبتلا شود.»

نکته جالب این که در گزارشی که این انستیتو منتشر کرد، تنها به این موضوع اشاره شد که این مخلوط بر انسان‌های بزرگسال اثرگذار است و سلامتی آنها را به خطر می‌اندازد. حال آن‌که خانم صوبی اصفهانی با توجه به پژوهش هایی که خود صورت بندی کرده بود نشان داد  تأثیر این آلاینده‌ها بر گروه‌های حساس، همچون زنان باردار و نوزادان و کودکان بیشتر خواهد بود، و همین مسئله تعجب او را بر انگیخت که چرا نباید در گزارش موسسه معتبری چون انستیتوی پزشکی آمریکا رد و نشانی از تأثیر این آلاینده‌ها بر این گروه‌ها به چشم نیاید.

صوابی دراین‌باره هم می‌گوید: «این انستیتو و این گزارش تهدید شدن سلامتی سربازان آمریکایی که در گروه حساس قرار نمی‌گیرند را می‌پذیرد اما درباره گروه‌های حساس یعنی زنان باردار، نوزادان و کودکان حرفی نمی‌زند. این درحالی است که سربازان آمریکایی در گروه حساس طبقه‌بندی نمی‌شوند و مواجهه آنها با این آلاینده‌ها در زمانی کوتاه‌تر از ساکنان شهرهای فلوجه، بصره، هویجه و دیگر شهرهای عراق است. ساکنان این مناطق به‌طور مداوم و در مدتی طولانی با آلایندگی‌هایی که نظامیان آمریکایی ایجاد کرده‌اند، روبه‌رو هستند.»

تحقیقی که توجهات را به خود جلب کرد

تا پیش از تحقیق خانم صوبی اصفهانی کمتر کسی به این نکته توجه می کرد که تاثیر تلفات و آسیب های جنگ بر همسایگان و مردمی که در کنار پایگاه های آمریکایی زندگی می کردند چیست؟ به گفته خانم صوبی اصفهانی محققان و پزشکان عراقی تلاش های گسترده ای را صورت دادند تا اهمیت چنین موضوعی را برای سران کشورهاو به خصوص آمریکا توضیح دهند.

او با اشاره به نبود یک کار جدی در این زمینه می گوید:« تلفات در بصره و فلوجه مواجهه مادر‌ها و بچه‌ها با سرب و جیوه، همزمان با افزایش تولد نوزادان ناقص بوده است. اخیرا هم اطلاعاتی از هویجه به دست آمده که نشان می‌دهد در بدن بچه‌های تازه متولد شده در این منطقه تیتانیوم وجود دارد. تیتانیوم یک فلز تسلیحاتی است و در ساختن انواع خودروهای نظامی، تانک‌ها و دیگر ادوات جنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.»

صوبی اصفهانی می گوید:«تمام ۴۰‌هزار نفری که در شهر هویجه (Hawijah) زندگی می‌کنند، کم و بیش نزدیک پایگاه نظامی آمریکایی قرار دارند که پیش از این یک مدرسه دخترانه بوده است. آنها هفت‌سال مداوم با آلایندگی‌هایی روبه‌رو بوده‌اند که چاله‌های آتش (burn pits) ایجاد کرده‌اند. عراق در مخلوطی از آلاینده‌های جنگی غوطه‌ور است و می‌توان به صراحت گفت که سقوط سلامتی مادران و بچه‌های متولد نشده در عراق، کاملا به آلودگی‌های جنگی و چاله‌های آتش (burn pits) که ادوات جنگی در آنها سوزانده شده، در ارتباط است.»  او به آماری اشاره می‌کند که از افزایش تولد نوزادان با ناهنجاری‌های مادرزادی حکایت دارد، «آماری مستند از بیمارستان مادران بصره وجود دارد. در‌سال ۱۹۹۴ میلادی در شهر بصره از هر ‌هزار تولد زنده ٤. ١ بچه مشکل ناهنجاری داشته. این آمار در‌سال ۲۰۰۹ به ۴۸ تولد همراه با ناهنجاری در هر‌هزار تولد زنده رسیده است.

همچنین با آمار مشابهی در فلوجه هم روبه‌رو هستیم. این آمار درحالی از سوی پزشکان عراقی مورد تأیید است که در ‌سال ۲۰۱۱ به خاطر فشار داخلی که در عراق به وجود آمده بود تحقیق مشترکی بین وزارت بهداشت عراق و سازمان بهداشت جهانی شروع شد که این تحقیق قرار شد شیوع ناهنجاری‌ها را در ۱۸ منطقه عراق مطالعه کند. نتیجه این گزارش، برخلاف نگرانی‌های پزشکان عراقی بود. این گزارش اعلام کرد که میزان بیماری بچه‌های عراقی در یک طیف قابل قبولی قرار دارد و حتی شبیه کشورهای پردرآمد غربی است.»  به گفته صوابی، این ادعا در تضاد کامل است با مستندات بیمارستان مادران بصره در سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۱ میلادی. او به گفته‌های دکتر چاسب علی نماینده عالیرتبه وزارت بهداشت عراق که در مصاحبه‌ای در مارس ۲۰۱۳ میلادی با شبکه بی‌بی‌سی صحبت کرده بود، اشاره کرده و به نقل از دکتر چاسب علی می‌گوید: «تمام تحقیقات ما که به وسیله وزارت بهداشت انجام شده، نشان می‌دهد که روند سرطان‌ها و ناهنجاری‌های کودکان در عراق افزایشی است.»

گزارش انستیتوی پزشکی آمریکا، صراحتا اعلام کرده که در هوای اطراف پایگاه نظامی آمریکا دیوکسین، هیدروکربن‌های زنجیره‌ای و ذرات معلق وجود دارد و مخلوط این ذرات بر سلامت انسان‌های بزرگسال اثرگذار است و سلامتی آنها را به خطر می‌اندازد، حال چگونه ممکن است افرادی سال‌های‌ سال با این آلاینده‌ها درارتباط باشند و این آلاینده‌ها روی سلامتی آنها و روی جنینی که در شکم مادران عراقی درحال رشد است اثر نگذاشته باشد؟ صوابی در پاسخ به این پرسش می‌گوید:  «منفجر کردن بمب‌های قدیمی و سوزاندن آشغال‌های نظامی، سلامت سربازان آمریکایی را به خطر انداخته، این خطر برای زنان حامله و کودکانی که به‌طور دایمی در این مناطق زندگی می‌کنند، بیش از سربازان آمریکایی خطر دارد. آلاینده‌های این چاله‌های آتش حاوی مقادیر بسیاری مواد سمی برای دستگاه تولیدمثل است و رشد را مختل می‌کند.»

تاثیر آلودگی غبارهای عراقی بر سلامت خوزستانی‌ها

هوای عراق و غباری که از زمین بیابانی این کشور بلند می‌شود، به نگرانی ایرانی‌ها به‌خصوص ساکنان خوزستان هم تبدیل شده است. در سال‌های اخیر، هر بار که هوای غبارگرفته شهرهای خوزستان به باران رسیده، صد‌ها تن را راهی بیمارستان کرده. می‌گویند غباری که از عراق می‌آید آلوده است، شیمیایی است و حاوی اورانیوم رقيق شده.  آلوده بودن غباری که از عراق به ایران می‌آید، از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست تأیید نشده و معلوم نیست این غبارهای آلوده چه پیامدهایی دارد، اما صوابی دراین‌باره می‌گوید: «غبار عراق آلاینده‌های جنگی را با خود به ایران هم می‌آورد. طوفان‌های گرد و غبار که در شهرهای مرزی کشور با عراق بسیار اتفاق می‌افتد و از عراق هم نشات می‌گیرد، می‌توانند آلاینده‌های جنگی را از مرز عبور داده و وارد ایران کنند. پزشکان جنوب ایران هم فکر می‌کنند که شاهد زیاد شدن بیماری‌های تولیدمثل در زنان و ناهنجاری در جنین‌ها هستند.»  او درباره این‌که میزان تولد نوزادان ناقص‌الخلقه در این منطقه از کشور بیشتر از سایر شهرهای کشور نیست، هم یادآوری می‌کند که «ما در ایران امکان سقط جنین در صورت اثبات ناقص‌الخلقه بودن جنین را داریم. قوانین جاری کشور این امکان را به ما می‌دهد تا از تولد نوزادانی که دارای مشکل هستند جلوگیری کنیم اما در عراق چنین امکانی وجود ندارد و پزشکان حتی اجازه ندارند به مادری بگویند، جنینی که در شکم دارد ناقص است و بعد از تولد زنده نخواهد ماند.»

صوبی اصفهانی در  روز 28 ماه ژوين در دانشگاه سانفرانسیسکو و در سمینار بررسی تاثیرجنگ بر کودکان و زنان عراق شرکت کرد و به ارائه مقاله خود درباره این تاثیرات در جنگ عراق پرداخت و نیز در پنلی با خانم کارن کانینگ ابوزید شرکت کرد.. بعد از این سمینار خانم صوبی اصفهانی همکاری های موثری با بنیاد احساسات فرهنگی داشت که هنوز هم این همکاری ها ادامه دارد.

برگزاری میزگرد تاثیر جنگ بر کودکان و زنان عراق